Rozwój dziecka a specjalne potrzeby edukacyjne 

Specjalne potrzeby edukacyjne - czym są? Kiedy mamy z nimi do czynienia? Jak postępować i stymulować rozwój dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych? 

Rozwój dziecka a specjalne potrzeby edukacyjne

Nasz najnowszy artykuł kierujemy przede wszystkim do rodziców, zwłaszcza tych, którzy z terminem "specjalne potrzeby edukacyjne" dopiero się zetknęli. Jeszcze dobrze nie wiedzą, co on oznacza i poszukują na ten temat informacji. 

Nauczycielom i pedagogom jest to termin dobrze znany, gdyż funkcjonuje w przestrzeni edukacyjnej od dawna, a prawdopodobnie każda szkoła i przedszkole ma wśród swoich podopiecznych również dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. 

Wśród specjalnych potrzeb edukacyjnych wyróżniamy wiele kategorii,

które u poszczególnych dzieci mogą występować pojedynczo lub w złożonych grupach. Kluczowe jest ich dostrzeżenie u dziecka (im wcześniej, tym lepiej), czyli najpierw właściwa, rzetelna diagnoza. Na jej podstawie można opracować plan działań, które pomogą dziecku osiągnąć sukces w nauce - sukces na miarę jego predyspozycji i możliwości. W niektórych przypadkach najważniejsze będzie wspieranie rozwoju dziecka w zakresie opanowania podstawowych umiejętności życiowych (np. samodzielne ubieranie się, jedzenie, dbanie o higienę osobistą itp.) - sukcesem dziecka będzie ich pełne opanowanie i osiągnięcie w tym zakresie samodzielności. W innych przypadkach to wspieranie będzie polegało na dostarczaniu dziecku takich narzędzi i sposobów stymulowania jego nadzwyczajnych predyspozycji i uzdolnień (np. matematycznych, plastycznych, muzycznych czy sportowych), które pozwolą jak najpełniej rozwinąć jego potencjał. Bo dzieci o spe są różne, a zatem każde z nich trzeba traktować w sposób indywidualny. 

Rozwój dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych 

Umożliwienie każdemu dziecku osiągnięcia sukcesu na miarę jego możliwości jest jednym z najważniejszych założeń całego systemu edukacji. Aby było to realne, trzeba proces edukacyjny maksymalnie zindywidualizować, uwzględniając różnice pomiędzy uczniami. Tylko przy takim zindywidualizowanym podejściu do każdego ucznia można zaobserwować jego potrzeby edukacyjne i na nie odpowiedzieć w sposób celowany i adekwatny. 

Program zajęć edukacji polonistycznej dla uczniów ze specjalnymi potrzebami

Czym więc są specjalne potrzeby edukacyjne?

Ogólny podział rozróżnia ich dwie główne kategorie:

1) potrzeby wynikające z niepełnosprawności,

2) potrzeby wynikające z innych przyczyn. 

Zastanawiając się nad specjalnymi potrzebami edukacyjnymi dzieci, zawsze w pierwszej kolejności bierzemy pod uwagę ich przyczyny. W ramach pierwszej grupy, czyli potrzeb wynikających z niepełnosprawności, rozróżniamy następujące ich przyczyny:

• niesłyszenie i niedosłyszenie (głuchota i niedosłuch),
• niewidzenie i niedowidzenie (ślepota i słabe widzenie),
• niepełnosprawność ruchowa, 
• niepełnosprawność intelektualna, 
• zaburzenia rozwojowe, 
• niepełnosprawność sprzężona. 

Wśród drugiej grupy przyczyn powstawania specjalnych potrzeb edukacyjnych wyróżniamy te związane z otoczeniem i środowiskiem, w którym dziecko wzrasta:

• niedostosowanie społeczne i zagrożenie niedostosowaniem społecznym, 
• trudności adaptacyjne, 
• zaniedbanie społeczne, 
• zaburzenia zachowania i rozwoju emocjonalnego, 
• specyficzne trudności w uczeniu się, 
• niepowodzenia w nauce, 
• deficyty kompetencji i zaburzenia sprawności językowych, 
• choroby przewlekłe, 
• sytuacje kryzysowe i traumatyczne, 
• szczególne uzdolnienia. 

Dostosowanie wymagań edukacyjnych 

Dla każdej z wyżej wymienionych przyczyn powstawania spe istnieją ogólne wskazówki do pracy z dzieckiem, zgodnie z którymi należy planować, organizować i prowadzić cały proces edukacyjny. Uwzględniają one ograniczone lub ponadprzeciętne możliwości dziecka, kładąc nacisk na rozwój jego mocnych stron. To dostosowanie wymagań edukacyjnych do konkretnego dziecka jest bardzo ważne nie tylko na poziomie planów i założeń, ale także, a może przede wszystkim na poziomie codziennej praktyki. Rodzice mogą i powinni na bieżąco monitorować, jak jest ono realizowane. 

Rozwój dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych 

Zgodnie z obowiązującymi przepisami każde dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych jest objęte pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Za jej organizację odpowiada dyrektor szkoły, do której uczęszcza dziecko. Pomoc taką świadczą nauczyciele, wychowawcy oraz specjaliści pracujący w placówce (pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, doradcy zawodowi i terapeuci pedagogiczni). Ich zadaniem jest przeprowadzenie diagnozy dziecka i ustalenie przyczyn powstania specjalnych potrzeb edukacyjnych w jego przypadku, a także podejmowanie adekwatnych do diagnozy działań wspierających i terapeutycznych oraz monitorowanie postępów dziecka. 

Dasz radę! - karty pracy

Rola poradni psychologiczno-pedagogicznych

W wyżej wymienionych działaniach wszystkie te osoby wspierane są przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne, które są ważnym elementem dobrze przemyślanego, zaplanowanego i zorganizowanego procesu wspierania rozwoju dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Do zadań takich poradni należy m.in.: 

• diagnozowanie dzieci i młodzieży celem określenia ich indywidualnych potrzeb, 
• udzielanie dzieciom i młodzieży oraz ich rodzicom bezpośredniej pomocy psychologicznej i pedagogicznej, 
• prowadzenie działań profilaktycznych i wspierających wychowawczą i edukacyjną funkcję placówek edukacyjnych, w tym pomaganie nauczycielom w rozwiązywaniu problemów dydaktycznych i wychowawczych. 

W praktyce poza wyżej wymienionymi obszarami działań pracownicy poradni psychologiczno-pedagogicznych 

• udzielają porad i prowadzą konsultacje, 
• uczestniczą w spotkaniach nauczycieli, wychowawców i pedagogów, a także w zebraniach rad pedagogicznych, 
• prowadzą indywidualne i grupowe zajęcia terapeutyczne dla dzieci i młodzieży oraz dla rodzin, 
• prowadzą mediacje, 
• interweniują w sytuacjach kryzysowych.

Ważnym zadaniem poradni pp jest wydawanie opinii dotyczących:

• wcześniejszego rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole lub odwrotnie - odroczenia rozpoczęcia nauki, 
• konieczności wczesnego wspomagania rozwoju, 
• nauki w formie edukacji domowej, 
• dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych oraz możliwości dziecka,
• specyficznych trudności w uczeniu się, 
• indywidualnego toku lub programu nauki, 
• objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole, do której uczęszcza.

W poradniach tych pracują też zespoły orzekające, które wydają orzeczenia o: 

• potrzebie kształcenia specjalnego, 
• nauczaniu indywidualnym, 
• indywidualnym obowiązkowym rocznym przygotowaniu przedszkolnym, 
• potrzebie realizowania z dzieckiem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych. 

Opinie i orzeczenia z poradni pp

na wniosek rodziców mogą być przekazane do placówek, do których uczęszczają dzieci. Wtedy rolą szkolnego pedagoga powinno być dopilnowanie, aby zawarte w tych dokumentach zalecenia i wskazówki odnośnie do pracy i postępowania z dzieckiem były respektowane i realizowane. 

Specjaliści pracujący z dzieckiem w jego macierzystej placówce w ramach tzw. zespołów opracowują indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne (tzw. IPET), które uwzględniają zalecenia zawarte w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego, a w szczególności:

• zakres i sposób dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, 
• konieczność zintegrowania działań nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia ukierunkowane na poprawienie funkcjonowania dziecka, 
• formy i okres udzielania dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także wymiar godzin, w jakim poszczególne formy pomocy będą realizowane, 
• działania wspierające rodziców dziecka. 

W dalszej części tego artykułu

przyglądamy się kilku wybranym grupom dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Nauczanie indywidualne 

dotyczy dzieci, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia chodzenie do szkoły. Prowadzone jest ono przez nauczycieli szkoły, do której zapisane jest dziecko. Warto pamiętać, że organ prowadzący placówkę nie może odmówić organizacji nauczania indywidualnego (np. z powodu braku pieniędzy). 

Wczesne wspomaganie rozwoju 

dotyczy z kolei dzieci z wcześnie wykrytą niepełnosprawnością, a jego celem jest wspieranie ich rozwoju psychoruchowego i społecznego od chwili wykrycia niepełnosprawności do momentu podjęcia nauki w szkole. Należy tu jednak pamiętać, że ta forma pomocy nie zastępuje wychowania przedszkolnego ani pomocy psychologiczno-pedagogicznej. 

Wczesne wspomaganie rozwoju - zestaw programów 

Specyficzne trudności w uczeniu się 

to obecnie bardzo często spotykany rodzaj zaburzeń rozwojowych wśród dzieci; to też najczęstsza przyczyna, dla jakiej nauczyciele kierują je do poradni pp celem przeprowadzenia diagnozy. Te specyficzne problemy w uczeniu się to:

• dysgrafia, czyli trudności w opanowaniu umiejętności kształtnego, czytelnego pisania, 
• dysortografia, czyli trudności w opanowaniu poprawnej, zgodnej z regułami ortograficznymi danego języka pisowni, 
• dysleksja, czyli trudności w czytaniu, 
• dyskalkulia, czyli trudności w uczeniu się matematyki. 

PUS Dyslektyczne potyczki - komplet

Dzieci z inteligencją niższą od przeciętnej

to kolejna grupa dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Stanowią one 14% populacji szkolnej. Uzyskują słabe wyniki w nauce, nawet pomimo dużego nakładu pracy własnej, a czasem mimo intensywnego stymulowania rozwoju. Zwykle największe trudności u tych dzieci wiążą się z rozumowaniem i logicznym myśleniem, a poziom ich rozwoju słowno-pojęciowego odpowiada innej, wcześniejszej fazie rozwojowej. 

Dziecko szczególnie zdolne

praktyka pokazuje, że dzieciom szczególnie zdolnym poświęca się stosunkowo najmniej uwagi w kontekście specjalnych potrzeb edukacyjnych. Wynika to zapewne z faktu, że w rzeczywistości szkolnej dzieci te zazwyczaj radzą sobie w miarę dobrze w porównaniu z innymi grupami dzieci o spe. Tymczasem również one wymagają mocno zindywidualizowanego podejścia, które jest konieczne, aby wysoki potencjał tych dzieci mógł się rozwijać. 

Dziecko szczególnie zdolne wykazuje:

• zdolności ogólne rozumiane jako potencjalne możliwości jednostki, na podstawie których można przewidywać jej prawdopodobne osiągniecia w jednej lub wielu dziedzinach, 
• zdolności specjalne (zdolności kierunkowe lub uzdolnienia), które wpływają na poziom jego osiągnięć w konkretnej dziedzinie, np. w naukach ścisłych, muzyce, plastyce. 

Psychomotoryka. Rozwijanie inteligencji, kreatywności, rezyliencji i mądrości

Podsumowując, możemy stwierdzić,

że niezależnie od rodzaju przyczyn powstawania specjalnych potrzeb edukacyjnych, w przypadku każdego dziecka niezbędna jest:

1. rzetelna diagnoza stopnia jego rozwoju oraz jego potrzeb, 
2. realistyczny plan pracy, uwzględniający wszystkie aspekty rozwoju i mający na celu przygotowanie dziecka do jak najpełniejszego wykorzystania własnych predyspozycji i mocnych stron. 

________________________________________________________________________________________

W przygotowaniu tego artykułu oparliśmy się na książce pt. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna i dostosowanie wymagań autorstwa Kazimierza Słupka, Wydawnictwo Harmonia, 2021. 

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

W pracy i postępowaniu z dzieckiem o spe pomagają liczne książki, opracowania, ćwiczenia i materiały, które powinno się dobierać tak, aby skutecznie pomagały wzmacniać predyspozycje dziecka przy jednoczesnym uwzględnieniu jego mocnych i słabych stron. Wiele takich publikacji jest dostępnych w naszej księgarni. 

ZAPRASZAMY do zapoznania się z nimi.