Latarnik (wydanie z opracowaniem i streszczeniem)

Zasadniczym motywem tego opowiadania jest tęsknota za ojczyzną. Bohaterem jest tu Skawiński, żołnierz powstania listopadowego, uczestnik walki narodowo - wyzwoleńczej na Węgrzech w okresie Wiosny Ludów, wojny o zniesienie niewolnictwa Murzynów w Stanach Zjednoczonych. Kolejne losy Skawińskiego ujęte są w obraz typowy. Pozornie fatalistyczna motywacja jego losu, daje się całkowicie wytłumaczyć alegorią, która posługiwał się pisarz, by wprowadzić w błąd cenzurę carską. Nowela daje prawdziwy i przejmujący wizerunek tułacza - patrioty. Cisza i ukojenie, jakie znalazł tułacz na bezludnej wyspie, przynosi ukojenie cierpień spowodowanych rozłąką z krajem ojczystym. Zapomnienie to staje się tragiczną winą tułacza. Latarnika budzi z owego zapamiętania siła patriotyczna, wielkiego poematu narodowego - "Pana Tadeusza". W końcowej scenie utworu wygnany starzec uchodzi z wyspy przyciskając do piersi książkę - cząstkę umiłowanej ojczyzny. Scena ta jest żywym symbolem wierności ideałom patriotycznym.

W "Latarniku" los emigranta nakreślony został tak, aby uwydatnić heroiczny charakter tułaczki, zbliżający Skawińskiego do sylwetki bohatera tragedii greckiej. Nad jego życiem ciąży fatum, tęskni za Polską. Myśl ta nie pozwala mu nigdzie zagrzać miejsca, przyjmując najpierw kształt walki za wolność, potem zaś nieznośnej nostalgii, a wreszcie urokliwego a niedopuszczalnego na latarni snu. W ten sposób Sienkiewicz kreśli obraz Skawińskiego jako postaci posągowej, której przeznaczeniem jest budzić szacunek i współczucie.